Vísindamenn HÍ rannsaka mengunarefni í Íslendingum

Vísindamenn við Rannsóknastofu í næringarfræði og Rannsóknastofu í lyfja- og eiturefnafræði vinna nú að rannsókn á mengunarefnum í Íslendingum. Rannsóknin er hluti af stærra verkefni innan Evrópuríkja þar sem ætlunin er að kanna hvort styrkur tiltekinna efna sé að aukast eða minnka í Evrópubúum.

Rannsóknin nefnist „Mengunarefni í Íslendungum – HBM2“ og hafa 200 Íslendingar á aldrinum 18-39 ára, sem valdir voru handahófskennt, fengið sendingu heim til sín með boði um þátttöku í rannsókninni.

„Við munum mæla ýmis mengunarefni í blóði og þvagi þátttakenda og spurningalistar verða notaðir til að rekja tilvist þeirra til fæðu, umhverfis eða lífstíls. Þátttakendum býðst að fá upplýsingar um sínar niðurstöður,“ segir Ása Valgerður Eiríksdóttir, sérfræðingur í umhverfis- og eiturefnamælingum við Rannsóknastofu í lyfja- og eiturefnafræði við Háskóla Íslands, sem kemur að rannsókninni.

Mæla ýmis efni tengd matvælum og fatnaði sem erfitt er að forðast alveg

Ása bendir á að ætlunin sé að mæla efni sem ekki er hægt að fá mæld í venjulegu heilsufarseftirliti, m.a. svokölluð PFAS-efni, bisfenól og ýmis varnarefni, t.d. glyphosat og þungmálma. „PFAS-efni eru t.d. notuð til að gera vefnað vatnsheldan eða blettavarinn, til að koma í veg fyrir að umbúðir límist við matvöru og að matur festist á pottum, pönnum og kökuformum. Efnin eru stundum kölluð eilífðarefnin þar sem þau safnast upp í lífverum,“ útskýrir Ása.

Bisfenól-efni eru notuð í plastframleiðslu og glyphosat er illgresiseyðir og virka efnið í Roundup. Þungmálmar eins og arsenik, kadmíum, blý og kvikasilfur geta fundist í mat ef jarðvegurinn er mengaður af þeim. „Eins og gefur að skilja eru þessi efni alls staðar í kringum okkur og erfitt að forðast þau alveg. Það hjálpar að velja lífrænt, skola ávexti, grænmeti og hrísgrjón fyrir neyslu. Einnig hjálpar að nota ekki “non-stick” áhöld við matreiðslu og að hita ekki mat í plastílátum,“ bendir Ása á.

Sams konar rannsóknir gerðar í öðrum Evrópulöndum

Aðstandendur rannsóknarinnar hvetja þau sem fengið hafa boð um þátttöku í rannsókninni til að vera með og leggja þannig sitt af mörkum til mikilvægrar þekkingarleitar. „Það er mjög gagnlegt að vita hver staðan er í dag til að geta metið síðar hvort styrkur efnanna sé að minnka eða aukast hjá Íslendingum. Sömu efni verða greind í íbúum annarra Evrópulanda og þannig skapast þekking á hvaðan efnin berast í fólk og hvort mörk vegna hættulegra áhrifa séu yfirstigin,“ segir Ása.

Sem fyrr segir er rannsóknin gerð í tengslum við stórt, evrópskt verkefni sem ber heitið PARC (Partnership for the Assessment of Risks from Chemicals (eu-parc.eu)) og er styrkt af Evrópusambandinu.

„PARC er sameiginleg viðleitni 29 ríkja, Umhverfisstofnunar Evrópu og framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins í að samhæfa aðgerðir við vöktun mengunarefna í mönnum og umhverfi. Verkefnið stendur yfir frá 2022 til 2028 og mun PARC afla gagna til að tryggja örugga stjórnun á meðhöndlun mengandi efna og vernda þannig heilsu Evrópubúa. Búið er að gera lista yfir nokkur forgangsefni sem talið er mikilvægast að mæla. Efnin sem verða mæld eru ekki bráðeitruð en geta haft skaðleg áhrif á heilsu ef þau fara yfir ákveðin mörk í langan tíma,“ segir Ása að endingu.

Ábyrgðarmenn rannsóknarinnar eru Þórhallur Ingi Halldórsson, prófessor við Matvæla og næringarfræðideild HÍ, og Kristín Ólafsdóttir, dósent og forstöðumaður hjá Rannsóknastofu í lyfja- og eiturefnafræði. Hægt er að nálgast frekari upplýsingar og fylgjast með rannsókninni á Facebook-síðu hennar.

Efnisorð